ХДХВ-Хүний Дархлал Хомсдолын Вирус
ДОХ- Дархлалын Олдмол Хомсдол


Хүний дархлал хомсдолын вирус /ХДХВ/-ийн халдвар нь ХДХВ-ээр үүсгэгддэг архаг явцтай халдвар юм.
Дархлалын тогтолцоог гэмтээх явц нь 6 сараас 10 жил үргэлжлэх бөгөөд энэ хугацаанд тухайн хүнд зовиур илрэхгүй ч халдвараа тараах эрсдэлтэй байдаг.

• Халдварын эх уурхай

ХДХВ-ийн халдвар тээгч болон ДОХ-той өвчтөн

• Халдвар дамжих зам

o   Бэлгийн зам: ХДХВ/ДОХ-ын халдвартай хүнтэй хамгаалалтгүй /бэлгэвчгүй/ бэлгийн хавьталд орох

o   Цусаар: Халдварлагдсан цус, цусан бүтээгдэхүүн сэлбүүлэх, эд эрхтэн шилжүүлэн суулгах, зүү тариурыг дамжуулан хэрэглэх

o   ХДХВ-ийн халдвартай эхээс хүүхдэд: жирэмсэн үед, төрөх үед болон төрсний дараа хөний сүүгээр

• Халдвар дамжихгүй зам

o   Шүлс

o   Нулимс

o   Хоол хүнс, аяга халбагаар

o   Агаар дуслын зам /ханиах, найтаах зэрэгт шүлсээр/

o   Шумуул болон бусад төрлийн хорхой шавьж

o   Хамт амьдрах, ажиллах, суралцах

o   Тэврэх, үнсэх

o   Бассейн, халуун ус, бие засах газар зэрэгт орох

• ХДХВ-ийн халдвараас урьдчилан сэргийлэх арга замууд

o   Хосууд бие биендээ үнэнч байх

o   Тохиолдлын бэлгийн хавьтлаас татгалзах, тэвчих

o   Бэлгэвчийг зөв, тогтмол хэрэглэх

!ДОХ нь одоогоор төгс эмчилгээгүй үхэлд хүргэдэг өвчин. Гэхдээ ДОХ-оос
  урьдчилан сэргийлэх бүрэн боломжтой.
!Монгол Улсад ХДХВ/ДОХ-ын тархалт бага түвшинд байгаа хэдий ч
  өртөмтгий байдал маш өндөр.
!ДОХ зөвхөн эрүүл мэндийн асуудал биш, харин нийгэм болон хөгжлийн
  асуудал.
!Эрүүл саруул харагдаж байгаа хүн ХДХВ-ийн халдвартай байж болно.
!Ямарч өвчин туссан тэр бол хувь хүний нууц. Хэн ч түүнийг задруулах
  эрхгүй. Бас өвчин авсаны төлөө хүнийг элдвээр гутаан доромжилж
  болохгүй. Харин цаг алдалгүй шинжилгээ өгөх нь зөв шийдвэр болно.
!Хэнийг ч гаднаас нь хараад халдвар тээгч гэдгийг мэдэх боломжгүй. Иймд  
  зөвхөн халдвартай нь мэдэгдсэн цөөхөн хүмүүс рүү анхаарлаа чиглүүлэх
  биш, харин хүн өөрөө хариуцлагатай байх нь ДОХ-оос хамгаална.
!ХДХВ/ДОХ-той хүмүүст удаан амьдрах боломж байна. Харин гутаан
  доромжлол, ялгаварлан гадуурхалт нь цаг алдалгүй эмчилгээ авахад хориг
  саад болдог.

• ДОХ нь БЗДХ мөн үү?

Мөн. Гэхдээ бусад Бэлгийн Замаар Дамжих Халдвар (БЗДХ)-уудаас ялгаатай нь ДОХ-ыг төгс эдгээх боломжгүй. Бусад БЗДХ-тай байх нь ХДХВ-ийн халдварыг авах болон тараах боломжийг 3-10 дахин ихэсгэдэг.

• ХДХВ  гэж юу гэсэн утгатай вэ?

Энэ нь тухайн хүн ХДХВ-ийг тээгч буюу ХДХВ-ийн халдвар авсан гэсэн үг. Гэхдээ энэ  нь тэр хүнийг олон өвчний шинж тэмдэг илэрсэн ДОХ өвчнөөр өвчилсөн гэсэн үг хараахан биш.

• Цонх үе гэж юу вэ?

Халдвар авснаас хойш дархлалын тогтолцоо халдварыг эсэргүүцэж эхэлтэл ойролцоогоор 3 сар (заримдаа 3-6 сар)өнгөрдөг. Энэ 3 сарын хугацаанд цусны шинжилгээнд өөрчлөлт гарахгүй байж болох тул ХДХВ оношлогдохгүй. Энэ үеийг “Цонх үе” гэж нэрлэдэг. Иймээс ямар нэгэн эрсдэлтэй үйлдэлд өртсөн бол 3 сарын дараа дахин шинжлүүлэх хэрэгтэй.

• Хэн ХДХВ/ДОХ-ын халдварыг авч болох вэ?

Хэн ч ХДХВ-ийн халдварыг авч болно. ХДХВ нь яс үндэс, шашин шүтлэг, нас хүйс, ажил мэргэжил, боловсрол, бэлгийн харьцааны шинж төрхөөс үл хамааран халдварлана.

• ХДХВ/ДОХ-той хүнийг хараад таньж чадах уу?

Үгүй. Тухайн хүнийг хараад таних боломжгүй.

• ДОХ төгс эмчлэгдэх үү?

ДОХ-ыг төгс эдгээх эмчилгээ хараахан гараагүй боловч амьдрах хугацааг уртасгах эмийн эмчилгээ байдаг.

• Хүмүүс ХДХВ/ДОХ-ын талаар ямар ташаа ойлголттой байдаг вэ?

ХДХВ/ДОХ-ын халдвартай хүнтэй хамт ажиллах, амьдрах, хооллох, асрах, тэврэлдэх зэрэгт халдвар авахгүй. Зөвхөн халдвартай хүний цус, үрийн шингэн, үтрээний шүүрэл хүний биед нэвтэрсэн тохиолдолд л халдвар авна.

• ХДХВ/ДОХ/БЗДХ-аас хэрхэн сэргийлэх вэ?

ХДХВ/ДОХ/БЗДХ-аас сэргийлэх алтан дүрэм буюу ABCD-ын дүрмийг мөрдвөл халдвараас өөрийгөө болон бусдыг хамгаалж чадна.

А: Тэвчих (гэрэлтлээ бэлгийн харьцаанд орохгүй байх, гэрлэсэн бол

     тохиолдлын бэлгийн харьцаанаас татгалзах)

B: Бие биедээ харилцан үнэнч байх

C: Бэлгийн харьцаанд орох бүртээ бэлгэвчийг тогтмол зөв хэрэглэх

D: Хар тамхи, мансууруулах бодис хэрэглэхээс татгалзах 

Сүрьеэ эдгэрдэг өвчин учир сандрах хэрэггүй

2013 оны 11-р сарын 20

Сүрьеэ нь эдгэрдэг өвчин бөгөөд хэрэв танд энэ өвчний зовиур мэдрэгдвэл мэргэжлийн эмчид хандах эмчлүүлэх бүрэн боломж бий юм.

Сүрьеэ өвчин нь сүрьеэгийн нянгаар халдварлагддаг "нийгмийн" халдварт өвчин юм. Ханиад томуутай адил амьсгалын замаар халдварладаг учир энэ өвчнөөр хэн ч өвчилж болзошгүй гэнэ. Сүрьеэгээр гэмтдэггүй эрхтэн гэж байдаггүй ч өвчилсөн хүмүүсийн ихэнх нь уушгины сүрьеэгээр өвчилсөн байдаг ажээ.

Уушгины сүрьеэгээр өвчилсөн, цэрэнд нь сүрьеэгийн нян байгаа хүмүүс энэ өвчний халдварыг тараадаг. Тэднийг ханиалгах, найтаах, цэрээ хаях, ярих, дуулахад сүрьеэгийн нян агаарт цацагдан, бохирдсон энэ агаараар дамжин хүмүүс сүрьеэгийн нянгаар халдвар авдаг байна. Гэхдээ энэ агаараар удаан хугацаагаар амьсгалсан хүмүүс гол төлөв халдвар авдаг аж. Үүнээс харахад халдвартай сүрьеэтэй хүний гэр бүлийнхэн, хамт ажилладаг хүмүүс халдвар авч,биеийн эсэргүүцэл султай бол энэ өвчнөөр өвчлөх аюултай байх нь.

Харин нийтийн унаа юм уу олон нийтийн газарт сүрьеэтэй хүн ханиалгаж байвал тэр хүнээс халдвар авах нь бага байдаг гэнэ. Мөн сүрьеэгийн нян аяга, таваг, өмссөн хувцас зэргээс халдварлахгүй. Бусад халдварт өвчнүүд, тухайлбал, халдварт шар, бэлгийн замын халдварт өвчнүүдтэй харьцуулахад сүрьеэ өвчнөөр өвчлөх нь тухайн хүний хувийн ариун цэвэр, эрүүл ахуйн буруу зуршил зэргээс шалтгаалдаггүй ажээ.

Сүрьеэгийн халдвар ба өвчин

Уушгины халдвартай хэлбэрийн сүрьеэгээр өвчилсөн хүний шүлс цэртэй хамт сүрьеэгийн нян гадагш цацагдан агаарыг бохирдуулж, халдвар тараадаг байна. Тэгвэл халдвар авсан гэдэг нь сүрьеэгээр "өвчилснөөс" ялгаатай юу гэсэн асуулт гарч ирнэ. Нянгаар бохирдсон агаараар амьсгалснаар сүрьеэгийн нян хүний биед орж тухайн хүний хамгаалах чадварт дийлдэн "унтаа" байдалд шилждэг байна. Үүнийг сүрьеэгийн "халдвар" авсан гэдэг аж.

Сүрьеэгийн халдвар авсан хүмүүст ямар ч зовиур илрэхгүй, бусдад халдвар тараах аюулгүй бөгөөд насан туршдаа ч сүрьеэгээр өвдөхгүй байж болох талтай гэнэ. Тиймээс халдвар авсан эсэхийг сүрьеэгийн сорилоор тодорхойлж болдог байна. Хоол унд дутмаг, сэтгэл санаагаар унах, бусад халдварт өвчнөөр өвчлөх, архи тамхи тогтмол хэрэглэх, ядрах зэргээс тухайн хүний биеийн эсэргүүцэл суларч сүрьеэгийн "унтаа" нянгууд сэрж эд эрхтэнг гэмтээж эхэлдэг байна.

Энэ тохиолдолд сүрьеэгээр "өвчилсөн" байна гэж хэлдэг бөгөөд энэ нь хүний биед зовиур шаналгаа үүсгэдэг гэнэ. Хэрэв та ажил амралтаа зөв зохицуулж, тогтмол хооллож, архи, тамхи хэрэглэхгүй байвал таны биеийн эсэргүүцэл сулрахгүй бөгөөд сүрьеэгээр өвчлөхгүй байх боломжтой юм.

Сүрьеэ өвчний шинж тэмдэг

Хүний биеийн эсэргүүцэл суларсан тохиолдолд сүрьеэгийн нян үржиж, уушгийг гэмтээж эхэлдэг байна. Үүссэн энэ нөхцөл байдлыг сүрьеэгээр өвчиллөө гэж ойлгож болох гэнэ.

Уушгины сүрьеэгийн үед:
-Удаан хугацаагаар (3 хоногоос илүү ) ханиалгах
-Цээжээр өвдөх
-Цустай буюу цэртэй ханиалгах
-Бие суларч ядрах
-Жин буурах
-Хоолонд дургүй болох
-Халуурах
-Шөнө хөлрөх

Биед чинь эсвэл таны хажууд байгаа хэн нэгэнд ийм шинж тэмдэг илэрвэл мэргэжлийн эмчид яаралтай хандахаас гадна гэр бүлийнхэн, хамт ажилладаг хүмүүс, ойр дотныхонд дээрхи зовиурууд илэрвэл эмчид хурдан үзүүлэхийг зөвлөх хэрэгтэй. Мөн сүрьеэгийн нян нь цус, тунгалагаар дамжин бусад эрхтнүүдэд тархан яс, булчирхай, бэлэг эрхтэн, тархи нугасны сүрьеэг үүсгэх аюултай аж.

Энэ хэлбэрийн сүрьеэг уушгины бус эрхтний сүрьеэ гэх бөгөөд өвчилсөн хүмүүс нь бусад хүнд халдвар тараах аюулгүй ажээ.

Хүүхдийн сүрьеэ

Хэрвээ та болон таны гэр бүлийхний хэн нэг нь сүрьеэгээр өвчилсөн бол хүүхдүүд минь бас өвдчих вий гэж сэтгэл зовох нь ойлгомжтой. Үүнээс үүдэн хүүхэд сүрьеэгээр өвчилсөн эсэхийг яаж эрт мэдэх вэ, тэднийг сүрьеэгээс урьдчилан сэргийлэх ямар арга байдаг зэрэг асуултууд гарч ирнэ.

Хүүхэд эхээс төрөхдөө сүрьеэгийн халдвар огт аваагүй төрдөг байна. Хүүхдийг төрмөгц сүрьеэ өвчнөөс сэргийлэх тарилга БЦЖ вакциныг төрөх тасагт хийдэг ажээ. Хүүхэд энэ вакциныг хийлгэсэн бол зүүн гарын бугалганы дээд хэсэгт жижиг цагаан сорви үүссэн байдаг. Энэ тарилгын хамгаалах чадвар нь 6-7 жил хадгалагддаг учир 8, 15 насанд дахин хийлгэх шаардлагатай юм байна.

Хүүхдийн биеийн эсэргүүцэл том хүнийхийг бодвол сул байдаг учир хэрэв өвчилбөл уушгины тархмал сүрьеэ, сүрьеэгийн миненгит зэрэг хүнд хэлбэрийн сүрьеэгээр өвчлөх аюултай ажээ.

Хүүхдүүд ихэвчлэн сүрьеэтэй ойр дотны хүмүүс, хөршүүдээсээ халдвар авсан байдаг гэнэ. Сүрьеэгээр халдварлагдсан эсэхийг тусгай сорил-туберкулины сорилоор мэдэж болдог байна. Сорилыг тарьсны дараа 72 цаг болоод үүссэн гүвдрүүг хэмжиж хариуг тодорхойлдог ажээ. Гүвдрүүний хэмжээ 5-11 мм, түүнээс их бол сүрьеэгээр халдварлагдсан гэж үздэг. Гэхдээ халдварлагдсан болгон сүрьеэгээр өвдөхгүй. Харин гүвдрүүний хэмжээ 11 мм-с дээш гарвал та сүрьеэгийн бусад шинжилгээг хүүхэддээ хийлгэх хэрэгтэй юм байна.

Сүрьеэг оношлох шинжилгээнүүд

Удаан хугацаагаар ханиалгаж байгаа хүний цэрэнд сүрьеэгийн нян хайх шинжилгээ хийвэл хамгийн үр дүнтэй гэж мэргэжлийн эмч нар үздэг байна. Уг шинжилгээг хийхийн тулд 24 цагийн дотор өвчтөний цэрийг гурван удаа тусгай саванд авдаг ажээ. Шинжилгээг авахын өмнө амаа буцалсан усаар зайлж цээжний гүнээс хахирч ханиалган цэрээ гаргах хэрэгтэй аж. Цэр биш шүлсээ хийвэл шинжилгээний хариу буруу гарах эрсдэлтэй байдаг гэнэ. Хэрэв цэрэнд сүрьеэгийн нян илэрвэл эмч нар "түрхэц эерэг байна" гэж хэлдэг ба энэ нь өвчтөн сүрьеэгээр өвчилсөн төдийгүй гадагшаа халдвар тарааж байгааг илэрхийлж буй хэрэг аж.

Цэрний шинжилгээг оношлогоонд хэрэглэхээс гадна эмчилгээ хэр зэрэг үр дүнтэй байгааг хянах зорилгоор эмчилгээ эхэлсний дараа хоёр, тав, зургаа дахь сарын сүүлчээр хийж болох юм байна. Өвчин сайн эмчлэгдээгүй тохиолдолд цэрийг өсгөвөрлөх шинжилгээг хийдэг аж. Мөн гэрлийн шинжилгээ, хүүхдэд туберкулины сорилын шинжилгээг оношлогоонд хэрэглэх нь түгээмэл юм байна.

Ж.Тагтаа